Kanker is een ziekte die wild om zich heen slaat, meer dan 65.000 Belgen per jaar krijgen te horen dat ze kanker hebben en bijna 27.000 Belgen per jaar sterven aan deze ziekte. Bij mannen hebben we het over doodsoorzaak nummer 1, en bij vrouwen over doodsoorzaak nummer 2. Het Belgisch Kankerregister verwacht dat we nog verder zullen stijgen, van 65.000 diagnoses in 2013, naar 78.000 diagnoses per jaar in 2025.

Kanker roept – telkens opnieuw – de vraag op: waarom?

Onderzoek toont aan dat hoe vaker cellen delen, hoe groter de kans is dat er door fouten in dit complexe proces kanker ontstaat. Dus kanker lijkt op het eerste zicht voornamelijk een kwestie van “pech”? Echter, fouten in de celdeling ontstaan vaak niet “zo maar”. Genetische  gevoeligheid en de omgevingsfactoren beïnvloeden (en versterken ?) elkaar. Er is dus minder sprake van “toeval” dan onderzoeken ons soms willen doen geloven. Recent werd in onderzoek aangetoond dat het merendeel van kankerincidentie het resultaat is van vermijdbare oorzaken: van veel stoffen weten we dat ze kanker veroorzaken. Roken levert bv. een bijdrage van maar liefst 30 % aan de oorzaak van het ontstaan van kanker.

Als omgeving en levensstijl een belangrijke rol spelen: waarom krijgen we dan zo moeizaam inzicht in de precieze oorzaken van kanker?

In onderzoek beperkt men zich vaak tot de blootstelling aan één of hoogstens enkele factoren. Maar er zijn véél omgevingsfactoren die kanker kunnen veroorzaken. Het is het totaal van blootstelling dat uiteindelijk het kankerrisico zal bepalen. Kanker ontstaat vaak op oudere leeftijd, en het is lastig om aan te tonen welke blootstellingen (vaak jaren voordien) precies aan de basis lagen. Het is immers momenteel nog niet mogelijk om de volledige blootstelling van een mens van bij geboorte in kaart te brengen.

Kunnen we kanker voorkomen door gezond te leven?

Gezond leven biedt – helaas – geen garantie. We kennen allemaal wel een verstokte roker die 90 jaar oud wordt, en niet-rokers die voor hun 40 kanker krijgen. Maar een gezonde levensstijl en een gezonde leef- en werkomgeving dragen wél bij tot het voorkomen van kanker. We hebben er dus alle belang bij om te investeren in “primaire preventie”.

Bv. sinds 2006 bestaat er in België een rookverbod op de werkvloer, en sinds 2011 is er een rookverbod in alle horecazaken en gesloten publieke plaatsen. Deze reglementering kwam er niet zonder slag of stoot, maar deze maatregelen redden jaarlijks honderden mensenlevens.

Zonder te willen culpabiliseren, bij (primaire) preventie komt ook een individuele keuze en individuele verantwoordelijkheid kijken. De voornaamste gezondheidsrisico’s zijn genoegzaam gekend: tabak, alcoholmisbruik, ongezonde voeding, etc.: we weten dat die zaken tot ziekte kunnen leiden. Het vermijden van deze factoren is natuurlijk niet eenvoudig, bv. als er sprake is van verslaving, etc.

Moet de maatschappij meer investeren in primaire preventie om kanker te voorkomen?

Minder dan een schamele 1% van ons gezondheidszorg-budget gaat naar preventie, terwijl het OESO gemiddelde op 2,9% ligt. De resultaten zijn er dan ook naar. Volgens een rapport uit 2015 over de performantie van het Belgisch gezondheidsysteem van het Federaal Kenniscentrum voor Gezondheidszorg neemt het aantal volwassenen met overgewicht neemt toe, het aantal dagelijkse rokers neemt maar traag af, de mate waarin aan lichaamsbeweging wordt gedaan is onvoldoende, de risicovolle alcoholconsumptie (binge drinking) bij jonge mannen is gestegen. De Belgen zijn ook onvoldoende op de hoogte van de gezondheidsrisico’s.

Preventie en gezondheidspromotie krijgen nog niet de prioriteit die ze verdienen. We hebben een mix van maatregelen nodig, niet enkel verbod en repressie, maar ook steunmaatregelen, campagnes en sensibilisering. Het beleid in ons land blijft versnipperd. Er zijn verschillende organisaties die zeer goed werk leveren maar we missen een globaal “dashboard”, waar we maand na maand de evolutie inzake de voornaamste indicatoren kunnen opvolgen (en bijsturen).

Integratie is een belangrijke sleutel in de strijd tegen kanker, en tegen ziekte in het algemeen: de risicofactoren beter in kaart brengen en bestuderen, een doorgedreven promotie van een gezonde levensstijl, hulp bieden aan wie in de problemen is geraakt, streven naar een gezonde leef- en werkomgeving, etc. !

=============================

Auteurs:

Lode Godderis is professor arbeids- en milieugeneeskunde aan het Centrum voor Omgeving en Gezondheid van de KU Leuven en directeur onderzoek bij Idewe. Hij voert onderzoek naar werk en gezondheid.

Peter De Groof schreef mee aan deze tekst uit eigen naam; Peter is een gepassioneerd marathonloper en schrijft aldus over gezondheid, beweging & sport, gezonde voeding, etc. op www.peterdegroof.com.